حسین سلاحورزی، رئیس سازمان ملی کارآفرینی ایران، با مرور تجربه دوران جنگ تحمیلی میگوید: در آن سالها، تحریمها و تخریب زیرساختها دولت را ناچار کرد برای تأمین مایحتاج اساسی مردم، نظام توزیع کوپن برای کالاهایی مثل برنج، روغن و شکر را راهاندازی کند. به گفته او، این طرح در آغاز بارقهای از امید برای اقشار کمدرآمد بود، اما خیلی زود به سرنوشتی دیگر دچار شد: فساد، توزیع ناعادلانه و شکلگیری بازار سیاه. کوپنها در کوچه و خیابان دست به دست میشد و دلالان، نه نیازمندان، بیشترین سود را بردند. سلاحورزی تأکید میکند این تجربه تلخ باید امروز بهعنوان درسی بزرگ در سیاستگذاری اقتصادی مدنظر قرار گیرد.
ایران در سال ۱۴۰۴ با تورم ۴۱ درصدی، کاهش درآمدهای نفتی به دلیل تحریمهای سنگین و کسری بودجه شدید دستوپنجه نرم میکند. جنگ ۱۲روزه اخیر که زیرساختهای حیاتی را تهدید کرد، این مشکلات را تشدید کرده است. در شبکههای اجتماعی، کاربران از هرجومرج بازار و جهش قیمت دلار تا ۹۰ هزار تومان خبر میدهند که با دخالت بانک مرکزی کمی آرام گرفت. در این شرایط، خانوادههای کمدرآمد که به سختی هزینه غذا و اجاره را تأمین میکنند، بیش از همه آسیب دیدهاند.
سیستم کوپنی با مشکلات ساختاری متعددی روبهروست که آن را برای ایران امروز غیرقابل اجرا میکند:
۱. فساد و بازار سیاه: تجربه دهه ۶۰ نشان داد کوپنها به جای نیازمندان، به جیب دلالان میروند. گزارشها از احتکار کالاها حتی در شرایط عادی حکایت دارند و با کوپن، این مشکل تشدید میشود.
۲. هزینه سنگین برای دولت: تأمین کالاهای اساسی برای ۸۵ میلیون نفر در شرایط کمبود منابع ارزی و درآمدهای نفتی، بار مالی سنگینی به دولت تحمیل میکند.
۳. وابستگی به واردات: بسیاری از کالاهای اساسی مثل گندم، برنج و روغن وارداتی هستند. در شرایط تحریم، هر اختلال در تأمین ارز میتواند قفسهها را خالی کند.
۴. محدودیت انتخاب برای خانوادهها: کوپن فقط برای چند قلم کالای خاص است و نیازهای دیگر مثل اجاره، درمان یا آموزش را پوشش نمیدهد.
۵. ضربه به تولید داخلی: تمرکز بر کالاهای یارانهای وارداتی، انگیزه تولیدکنندگان داخلی را کاهش میدهد و خودکفایی اقتصادی را تضعیف میکند.
سیستم کوپنی میتواند مشکلات اجتماعی و اقتصادی را تشدید کند:
نابرابری و تبعیض: توزیع ناعادلانه کوپن، شکاف اجتماعی را عمیقتر میکند، بهویژه در مناطق محروم که دسترسی به کالاها محدود است.
بیاعتمادی عمومی: اگر کالاها به موقع نرسند یا قفسهها خالی بمانند، اعتماد مردم به دولت کاهش مییابد؛ مشکلی که در شرایط بحرانی میتواند فاجعهبار باشد.
التهاب بازار: شایعات کمبود کالا با اعلام کوپن میتواند به هجوم به فروشگاهها و احتکار خانگی منجر شود.
بوروکراسی پیچیده: راهاندازی سیستم کوپنی نیاز به هماهنگی و نظارت گستردهای دارد که با کمبود منابع فعلی، عملاً غیرممکن است.
تجربه جهانی هم هشدار میدهد. در ونزوئلا (۲۰۱۰-۲۰۲۰)، سیستم کوپنی به جای کاهش گرسنگی، با فساد و توزیع ناعادلانه، فقر و ناامنی غذایی را بدتر کرد. اما ترکیه در سال ۲۰۲۲ با تورم بالا، با یارانههای نقدی هدفمند و حمایت از تولید داخلی، بحران را بهتر مدیریت کرد.
به جای کوپن، راهکارهایی متناسب با شرایط ایران پیشنهاد میشود:
۱. یارانه نقدی هدفمند: پرداخت نقدی به خانوادههای کمدرآمد از طریق سامانههایی مثل رفاه ایرانیان، قدرت انتخاب را به مردم میدهد و فشار بر زنجیره تأمین را کم میکند.
۲. حمایت از تولید داخلی: سرمایهگذاری در کشاورزی و صنایع غذایی و گسترش تجارت تهاتری با کشورهایی مثل چین و روسیه، وابستگی به واردات را کاهش میدهد.
۳. کنترل بازار ارز: هماهنگی بانک مرکزی برای مدیریت نرخ ارز و جلوگیری از التهابات روانی، ثبات بازار را حفظ میکند.
۴. شفافیت اطلاعرسانی: اطلاعرسانی دقیق درباره ذخایر کالا و برنامههای دولت، جلوی شایعات و هجوم به بازارها را میگیرد.
۵. حمایت از کسبوکارهای کوچک: معافیتهای مالیاتی و مساعدتهای مالی میتواند از بیکاری و رکود جلوگیری کند.
در شرایطی که ایران با تحریم، تورم و تبعات جنگ ۱۲روزه دستوپنجه نرم میکند، سیستم کوپنی نهتنها مشکلات را حل نمیکند، بلکه میتواند بحران را عمیقتر کند. سیاستهای هوشمندانه مثل یارانه نقدی، تقویت تولید داخلی و شفافیت اطلاعرسانی، میتوانند معیشت مردم را تأمین کرده و ایران را در برابر شوکهای آینده مقاومتر کنند.
های همسایه می بينند آه میکشند
. عراق . پاکستان . ترکمنستان . یا ختی اذ
ربایجان؟؟ نکنه منظورت کویت امارات و قطر
هست که یک بیستم ما جمعیت ندارند و بیشتر
از ما درآمد نفتی؟؟ به اینها میگن شهر کش
ور. ضمنا از طرف خودت حرف بزن. چرا که من
تا جاییکه دیدم در همین کشورها هم فقط یک
طبقه در رفاه هستند.شماها بهتر هست که او
ل به پنجاه سال پیش خودمون نگاه کنی که در
همین فضای مجازی هست و دوم به عاملش که ت
حریم کنندگان هستند نفرین بفرستی.الان دی
گه هر آدم ساده لوحی فهمیده که آین تحریمه
ا منظور اصلی چه چیزی هست.